Söyleşi nedir? Nasıl yapılır?

Söyleşi nedir? Nasıl yapılır?

Söyleşi ile röportaj birbirleriyle sıkça karıştırılmaktadır. Hatta insanlar arasında röportaj diye bilinen şey aslında söyleşinin ta kendisidir.Söyleşi, günümüzde gazetecilikte çok kullanılan bir haber toplama biçimidir. Söyleşi, “bir gazetecinin soru sormak için kişiye resmi olarak yaklaşması” şeklinde tanımlanabilir.  Bu tanım gazetecilik için hemen hemen yerleşmiş bir tanımdır. Gazetecilikte her an için söyleşiye rastlamak mümkündür.

 Gündelik gazetecilik soru sormakla başlar ve bu şekilde sürüp gider. Soru sormak söyleşinin esasıdır. Bu noktada sadece soru sormak yeterli değildir. Önemli olan doğru soru sormaktır.  Bu nedenle çoğu kez söyleşi yapabilmek bir sanattır denildiği de olur.

Muhabirlerle çeşitli insanlar arasında yüzyüze veya telefon yoluyla yapılan konuşmalar günlük haberlerin üçte ikisini oluşturur. Bir gazeteci mesleğe girdiği andan emekli olana kadar haber yapabilmek için sürekli soru sorar ve yanıtlarını alıp kaydeder.  Sorduğu sorulara verilen yanıtları bazen kullanır bazen de gerekli değil diye veya başına bela geleceği için kullanmayabilir.

Gazeteci bazen bir dedektif, bazen sır saklayan bir arkadaş, bazen kurnaz bir diplomat, bazen başarılı bir pazarlamacı, bazen bir savcı bazen de ruhbilim uzmanı gibi çalışarak söyleşi yoluyla haber toplamak durumundadır. Söyleşi, gazetecinin haber toplamak için kullandığı yöntemlerden bir tanesidir. Diğer haber toplama yöntemlerine buradan bakabilirsiniz.

Söyleşi, diğer bir tanımla haberin fazlasıyla kişisel görüşlere dayanan kısmı olarak ele alınabilir. Seçilmiş, tanınmış kişilerle örneğin bakanlar, politikacılar, parti başkanları, üst düzey bürokratlar, iş adamları, baskı gruplarının temsilcileri gibi güç/iktidar sahibi kişilerle yapılan söyleşiler haberin büyük çoğunluğunu oluşturur. Bu kişilerin uğraşları, fikirleri, düşünceleri bakımından söyleşide sorulan sorular haberin söyleminde yer alır.  Haberde söyleşiyi yapan anlatıcı, söyleşiyi veren ise haber kaynağı olarak, hedeflenen izleyiciyle bir diyalog içine girerek haberleri oluşturmayı sürdürüp giderler.

Türkiye’deki gazetecilikte de söyleşi, çok kullanılan bir haber toplama yöntemidir. Yakın zamana kadar “falanca kişi şu gazeteciye mülakat verdi” şeklinde yaklaşılırken mülakat yerine söyleşi sözcüğünün kullanılması giderek yaygınlık kazanmaktadır. Söyleşi, çok kullanılan bir haber toplama yöntemi olmakla birlikte dikkat isteği de akıldan çıkarılmaması gerekir.

Söyleşi nasıl yapılır?

Söyleşi yapmak için konulmuş kesin ve katı kurallar yoktur.  Ancak söyleşiyi yapan kişi, söyleşinin insan ilişkilerinde bir deneme, bir çalışma olduğu bilincinde olmalıdır.  Söyleşi, çeşitli aşamalardan geçilerek gerçekleşir.  Bu aşamaları tamamlayan gazeteci, elde ettiklerini değerlendirerek haber yapabilir. Söyleşinin birinci aşamasını “söyleşi yapılacak kimseye nasıl yaklaşılır” oluşturur.  Bu durum yapılacak söyleşinin konusuna gör değişir.

Söyleşi yapmak için önceden randevu almak zorunludur. Randevuyu almakla söyleşinin en önemli kısımlardan biri çözülmüş olur. Randevu alırken gazetecinin önce kendini tanıtması, söyleşi yapılacak kişiye sormak istediği noktaları özet olarak belirtmesi gerekir. Söyleşi yapılacak kişiden randevu alındıktan sonra, gazeteci artık belirlenmiş gün ve saatte gidip söyleşiyi yapmak durumundadır.

Gazetecinin söyleşi için kendini hazırlaması gereklidir. Hazırlık aşamasında neler yapılabilir noktasında kesin kurallar yoktur. Başarılı olmayan bir söyleşinin en önelmiş engeli muhabirin yeteri kadar hazırlıklı olmamasıdır.  Yalnız aşağıdaki noktalara dikkat etmek gerekir:

Söyleşi yaparken dikkat edilmesi gereken hususlar

• Söyleşi yapılacak kişi hakkında bilgi sahibi olunmalıdır
• Bilgi edinmek için farklı arşivlerden yararlanabilmelidir
• Soru soracağı konu hakkında iyice bilgi sahibi olunmalıdır
• Soracağı soruları iyice düzenlemeli, mümkünse bir liste belirlemelidir
• Söyleşiyi veren kişi, soruları yanıtlamaktan kaçınırsa ona başka yönden yaklaşmak için elinde fazla soru bulunmalıdır. Yani elinde söyleşiyi canlı tutacak kadar elinde çok soru olmalıdır.

Söyleşinin üçüncü aşaması söyleşiyi yapmaktır. Amacımız karşı tarafı konuşturmak olduğuna göre söyleşiyi başlatmak için kullanılan yöntem büyük önem taşır.  Burada en uygun yol yüzden gülümsemeyi eksik etmeden yarı resmi bir hava içinde söze başlamaktır. Kullanılan sözler her zaman açık yüreklilikle söylenmeli, kaçamak ifadelerden kaçınılmalıdır. Söyleşi yapılan kişi soru veya yanıtların akış yönünü değiştirmeye çalışabilir. Böyle bir durumda gazeteci akıllıca manevralarla söyleşiyi rayına oturtmalıdır. 

Söyleşide en ağır ve esaslı soru en sona saklanmalıdır. Böyle bir soru başta sorulursa söyleşi yapılan kişinin baştan sinirlenip gazeteciyi kovabileceği unutulmamalıdır.

Temkinli ve dikkatli davranmak söyleşi yapan gazetecinin en büyük sorumluluğudur. Söyleşi esnasında not defteri ve kalem kullanılabilir. Not alırken her sözcüğü yazmamalı ve aşırıya gidilmemelidir. Not alınmasına izin verilmezse gazeteci, yaptığı söyleşiyi iyice kafasında canlandırmalı, kilit noktaları oluşturarak en kısa zamanda kağıda geçirmelidir. Söyleşi esnasında not tutulabildiği gibi, anında ses kaydı da alınabilmektedir. Böyle bir teknik not tutma kağıda yazma gibi zorlukların aşılmasını sağlar.

Söyleşi yapıldıktan sonra toplanılan bilgilerin değerlendirilmesi zorunludur.  Değerlendirme yapılırken toplanan bilgiler mantıklı bir sıraya konur. Temel çerçeve dışında kalanlar ayıklanır. Bütün bu işlemlerden sonra elde kalan bilgiler önem sırasına gör dizilerek haber yapılır.  Ayıklamayla birlikte fazla önemli bilgi kalmadıysa o zaman söyleşi için hazırlık aşamasında konuyla ilgili öğrendiğimiz bilgiler bunlara eklenerek haber yapılma yoluna gidilir.

Yararlanılan Kaynaklar
*Temel Gazetecilik, 6. baskı - Oya Tokgöz

İlginizi çekebilecek diğer yazılar

Gazeteci için ses kayıt cihazı nasıl olmalıdır

Haberde başlık yazmanın püf noktaları
Haber toplamada 3 temel teknik