Haberin özellikleri ve haber değer etmenleri

 Haberin özellikleri ve haber değer etmenleri

Daha önceki yazılarımızda haber ve muhabir konularından bahsetmiştik. Muhabirin haberi yazması için gereken bilgileri toplama sürecinde nelere dikkat etmesi gerektiğine değinmiştik. Şimdi de habercilik işiyle uğraşan muhabirin haber olarak yazdığı metnin gerçekten haber olarak nitelendirilip nitelendirilemeyeceğine değineceğiz. Muhabir eline fotoğraf makinasını aldı, sahaya çıktı, haber konusunu buldu ve haber kaynağı ile bir görüşme yaparak gerekli bilgileri alıp bunu bir metinde birleştirdi.

İşte tam burada muhabirin yazdığı metnin haber mi yoksa sırf bilgi mi olduğu tartışma konusu olur. Bu nedenle muhabirin yazdığı metnin haber değeri taşıyabilmesi için bir takım özellikleri barındırması gerekir. Şimdi elimden geldiğince, bu özelliklerden bahsetmeye çalışacağım.

Haberin özellikleri

• Haber günceldir. Haber, yeni olmuş veya tekrar oluşan olaylar hakkındadır.
• Haber sistematik değildir. Haber, ayrı olaylar ve oluşumlarla ilgilenir ve haberin gösterdiği dünya, sadece ilişkisiz oluşumlardan ibarettir ki, yorumlamak haberin esas görevi değildir.
• Haber dayanaksızdır. Haber, sadece olayın kendisi geçerli olduğu sürece yarar, kayıt ve sonradan müracaat etme maksadıyla haberin yerini diğer bilgi ve bilim dalları alır.
• Haber olarak bildirilen olaylar, gerçek önemlerinden daha önemli olarak garip veya en azından beklenmeyen türden olmalıdır.
• Haber, olay meydana gelmeden verilebilir.

Haber değerleri

Bir olayın haber olarak ele alınmasında bazı özelliklere sahip olması şartı aranır.Haberciliğin dayandığı temel ilkelerin ne olduğunu gösteren bu haber değerleri genelde şöyle anılır:

Zamanlılık: Haberde zaman öğesi "ne zaman" sorusunu ifade eder ve 3 biçimde tanımlanır. Yenilik, anilik ve geçerlilik. Haberin yeniliği haberin ham maddesinin yeniliğine işaret eder. Örneğin Mısır Piramitleriyle ilgili daha önce hiç duyulmayan bir gerçeğin bugün gün yüzüne çıkarılması bir yeniliktir. Anilik, haberin ani oluşunu ifade ederken, geçerlilik, haberin konusunun, içeriğinin toplum tarafından geçerli sayılabilmesi, haberin toplumla bağlantı kurması anlamını taşır.

Yakınlık: Haberin "nerede" meydana geldiği ile ilişkili olan yakınlık öğesi insanın doğasından kaynaklanan bir özelliğe işaret eder. İnsanlar doğaları gereği yakın çevrelerinde  olan olaylarla ilgilenir ve bunlara karşı merak duyar.

Önemlilik: Haberin belli bir öneminin olması gerekir. Hatta bu önemlilik haberin gazete sayfalarında yer alışını bile etkiler. Gazetede en önemli haber gazetenin birinci sayfasında manşetten, radyo ve televizyonda ise ilk sırada verilir. Önemlilik unsuru bir haberin toplumun büyük bir bölümünü etkileyip etkilemediği ve bu etkilemenin sonuçlarının  ne olacağı sorularının yanıtları ile yakından ilişkilidir.

Etkili ilgililik: Her haber olayı herkesi ilgilendirmez.  Bir haber olayının kaç kişi için haber olayı değeri taşıdığı ve dolayısıyla haber etkisi yarattığı bir haberin önemliliğini etkiler. İnsanların bilgilenmesi için sunulan haberlerin kaç kişiyi ilgilendirdiği ve etkilediği haber değerinin  etkili ilgililik kuralıdır.

İlginçlik: Haberin konusunun belirli bir ilginçliği bulunmalıdır. Haberin albenisi olarak nitelendirebileceğimiz ilginçlik özelliğini, haberin diğer unsurları ile bağdaştırmak mümkündür. Örneğin köpek insanı ısırırsa ilginç değildir fakat bir insan köpeği ısısısrsa bu ilginç bir olaydır. Böyle bir haber daha çok kişinin ilgisini çeker.

Nadirlik: Haberin konusunun sıradan olmaması gerekir. Sıradan olaylar önemsizdir ve insanların ilgisini çekmez. Her zaman olan rutin olaylar insanların daha az dikkatini çekerken, nadiren meydana gelen olaylar kitleler tarafından büyük bir ilgiyle takip edilebilir.

Heyecanlılık: Haberin insanların heyecanlarını yakalaması, insanların sevinç, mutluluk, korku ve üzüntü gibi duygularının değerlendirilmesi demektir. Heyecan unsuruna örnek verecek olursak, eski bir komşumuzun ölmesi, tanıdık birinin evlenmesi, bayramlar gibi coşkulu anları kapsar.

Bu anlattığım, daha doğrusu anlatmaya çalıştığım haber değer etmenleri haberin haber niteliği taşıması için gereken asgari niteliklerdir. İlginç ve etkili olmayan, oluş zamanı eski bir olay veya konunu haber değer çok düşüktür...